تابلو برق

تابلو برق؛ قلب سیستم‌های الکتریکی

تابلو برق (Electrical Panel) محفظه‌ای فلزی یا غیرفلزی است که تجهیزات الکتریکی مانند کلیدها، فیوزها، کنتاکتورها، کنترلرها و سایر اجزای حفاظتی در آن نصب می‌شود. وظیفه اصلی آن توزیع برق، محافظت از تجهیزات، کنترل جریان، و افزایش ایمنی در محیط‌های صنعتی، تجاری و خانگی است.

تابلو برق به عنوان قلب تپنده هر سیستم الکتریکی، نقشی حیاتی در توزیع، کنترل و حفاظت از تجهیزات و مصرف‌کنندگان انرژی الکتریکی ایفا می‌کند. درک صحیح از عملکرد، انواع و اجزای آن برای مهندسان، تکنسین‌ها و حتی مصرف‌کنندگان خانگی ضروری است. این راهنمای جامع به تمام سوالات شما در مورد تابلو برق پاسخ می‌دهد.

اجزای اصلی تابلو برق

• فیوز (Fuse): محافظت در برابر اتصال کوتاه.
• کلید مینیاتوری (MCB): قطع جریان در هنگام اضافه بار.
• کنتاکتور: قطع و وصل اتوماتیک برق در مدار قدرت.
• رله حرارتی (Thermal Relay): حفاظت از موتور در برابر اضافه بار.
• ترمینال: اتصال ورودی و خروجی سیم‌ها.
• شینه نول و ارت: انتقال نول و اتصال به زمین.

مهم‌ترین وظایف تابلو برق

• توزیع ایمن برق: دریافت انرژی از یک منبع اصلی و توزیع آن به مدارهای مختلف مصرف‌کننده.
• حفاظت از تجهیزات و افراد: محافظت در برابر خطراتی مانند اتصال کوتاه، اضافه‌بار، نشت جریان (برق‌گرفتگی) و افت ولتاژ.
• کنترل و اتوماسیون: امکان کنترل دستی یا اتوماتیک تجهیزات و فرآیندهای صنعتی (مانند روشن/خاموش کردن موتورها، پمپ‌ها و سیستم‌های روشنایی).
• اندازه‌گیری و مانیتورینگ: نمایش پارامترهای الکتریکی مانند ولتاژ، جریان، فرکانس و توان مصرفی.

انواع تابلو برق بر اساس سطح ولتاژ

• تابلو برق فشار ضعیف (LV – Low Voltage): برای ولتاژهای تا ۱۰۰۰ ولت (AC) استفاده می‌شود. این تابلوها رایج‌ترین نوع بوده و در ساختمان‌ها، کارگاه‌ها و صنایع کوچک کاربرد دارند.
• تابلو برق فشار متوسط (MV – Medium Voltage): برای ولتاژهای بین ۱ تا ۳۶ کیلوولت طراحی می‌شوند و معمولاً در پست‌های برق، کارخانجات بزرگ و شبکه‌های توزیع شهری به کار می‌روند.
• تابلو برق فشار قوی (HV – High Voltage): برای ولتاژهای بالاتر از ۳۶ کیلوولت استفاده می‌شوند که بیشتر در نیروگاه‌ها و خطوط انتقال اصلی برق کاربرد دارند.

انواع تابلو برق بر اساس ساختار و محل نصب

• تابلو برق ایستاده (Standing Panel): به صورت خود ایستا روی زمین قرار می‌گیرد و معمولاً ابعاد بزرگی دارد.
• تابلو برق دیواری (Wall-Mounted Panel): روی دیوار نصب می‌شود و در دو نوع روکار و توکار موجود است.
• تابلو برق کشویی (Withdrawable / Drawer Type): دارای کشوهایی است که هر کشو یک مدار کنترلی را در خود جای داده و برای تعمیرات و نگهداری به راحتی قابل تعویض است. این نوع بیشتر در صنایع حساس و بزرگ کاربرد دارد.
• تابلو برق Rack Mount: برای نصب در رک‌های استاندارد سرور و تجهیزات مخابراتی طراحی شده است.

نواع تابلو برق بر اساس کاربرد

1. تابلو برق خانگی

• استفاده در آپارتمان‌ها و ویلاها

• نصب کلید فیوز، محافظ جان و تایمر

• معمولاً روی‌کار یا توکار

2. تابلو برق صنعتی

• استفاده در کارخانه‌ها، سوله‌ها، موتورخانه‌ها و چیلرها

• کنترل و توزیع بارهای سنگین

• دارای کنتاکتور، PLC، درایو و کنترلر

3. تابلو برق کشاورزی

• مخصوص پمپ‌های آب، آبیاری قطره‌ای و چاه‌ها

• دارای کنترل سطح آب، کنترل فلوتر و رله‌ها

4. تابلو برق توزیع (MDB – DDB – SDB)

• برای توزیع و انشعاب برق در سطح پایین یا متوسط

• معمولاً در چند سطح: اصلی، نیمه‌اصلی و فرعی

5. تابلو برق بانک خازنی

• برای اصلاح ضریب قدرت (Power Factor)

• شامل رگولاتور خازنی و خازن‌های صنعتی

6. تابلو برق هوشمند (Smart Panel)

• مجهز به کنترلر، سیستم مانیتورینگ، GSM/PLC

• مناسب ساختمان هوشمند، گلخانه، دیتاسنتر

استانداردهای ساخت تابلو برق

ساخت تابلو برق باید مطابق با استانداردهای بین‌المللی مانند IEC 61439 و IP Protection (IP54، IP65 و …) انجام شود تا ایمنی، دوام و قابلیت اطمینان آن تضمین گردد. بدنه تابلو نیز باید دارای رنگ الکترواستاتیک، تهویه مناسب و مقاومت مکانیکی بالا باشد.

چطور یک تابلو برق مناسب انتخاب کنیم؟

برای انتخاب صحیح، باید نیازهای پروژه مشخص باشد:

• لیست کامل بارهای مصرفی (موتورها، روشنایی و…).
• دیاگرام تک‌خطی مدار.
• محیط نصب تابلو (داخلی، خارجی، مرطوب، پر گرد و غبار).
• بودجه پروژه.
• نیاز به کنترل دستی یا اتوماتیک.

مشورت با یک مهندس برق یا یک تابلوساز معتبر بهترین راه برای انتخاب صحیح است.

قیمت تابلو برق؛ از چه عواملی تأثیر می‌گیرد؟

قیمت تابلو برق به عوامل مختلفی بستگی دارد:

• توان مصرفی و تعداد خطوط

• نوع تابلو (خانگی، صنعتی، کشاورزی)

• برند قطعات (LS، Schneider، Hyundai، ABB و …)

• نوع بدنه و جنس ورق

• محل نصب (داخل سالن یا فضای باز)

نکات ایمنی نگهداری و کار با تابلو برق

• هرگز افراد غیرمتخصص نباید درب تابلو برق را باز کنند.
• تابلو برق باید همیشه قفل باشد و کلید آن در اختیار مسئول مربوطه قرار گیرد.
• از قرار دادن مواد قابل اشتعال در نزدیکی تابلو برق خودداری کنید.
• بازرسی‌های دوره‌ای (حداقل سالی یک‌بار) برای آچارکشی اتصالات، تمیز کردن گرد و غبار و تست عملکرد کلیدها ضروری است.
• نقشه و دیاگرام نهایی تابلو باید همیشه در داخل آن موجود باشد.

سوالات متداول و پرتکرار (FAQ)

آیا تابلو برق باید گواهی استاندارد داشته باشد؟
بله، برای استفاده در پروژه‌های ساختمانی و صنعتی، وجود گواهی استاندارد و تأییدیه تست الزامی است.

چه تفاوتی بین تابلو برق خانگی و صنعتی وجود دارد؟
تابلو صنعتی پیچیده‌تر، با ظرفیت بالاتر و امکانات کنترل و حفاظتی بیشتر طراحی می‌شود.

تابلو برق هوشمند چیست؟
تابلویی که با سیستم کنترل از راه دور، تایمر، GSM یا سنسورها کار می‌کند و مناسب اتوماسیون است.

فاوت کلید مینیاتوری (MCB) با کلید محافظ جان (RCCB) چیست؟

MCB مدار را در برابر اتصال کوتاه و اضافه‌بار محافظت می‌کند (حفاظت از تجهیزات). اما RCCB مدار را در برابر نشت جریان محافظت می‌کند (حفاظت از جان انسان). این دو مکمل یکدیگرند.

درجه حفاظت (IP) در تابلو برق به چه معناست؟

IP یا Ingress Protection یک استاندارد جهانی است که میزان مقاومت محفظه تابلو را در برابر نفوذ اجسام خارجی (مانند گرد و غبار) و آب نشان می‌دهد. عدد اول (۰ تا ۶) مربوط به حفاظت در برابر جامدات و عدد دوم (۰ تا ۸) مربوط به حفاظت در برابر مایعات است. برای مثال، IP65 به معنای حفاظت کامل در برابر گرد و غبار و مقاومت در برابر پاشش آب است.

مهم‌ترین استانداردها در طراحی و ساخت تابلو برق کدامند؟

استاندارد بین‌المللی IEC 61439 مرجع اصلی طراحی و ساخت تابلوهای برق فشار ضعیف در سراسر جهان است. در ایران نیز مقررات ملی ساختمان (مبحث ۱۳) و نشریه ۱۱۰ سازمان برنامه و بودجه از مراجع مهم هستند.